Oplossingsrichtingen: samen sterker uit de crisis

Behoud van arbeidskrachten
Stakeholders moeten er de komende periode voor zorgen dat bedrijven en sectoren hun inspanningen op het gebied van arbeidsmarktbeleid doorzetten. Vóór de verspreiding van het coronavirus was de arbeidsmarkt in Nederland krapper dan krap. Het werkloosheidspercentage bereikte in 2019 het laagste niveau vanaf de start van de tijdreeks in 2003. Met name in sectoren die vóór de crisis moeilijk aan personeel konden komen is het van levensbelang dat ook de komende periode de inspanningen om personeel te werven worden voortgezet. Toen in 2013-2015 werd ingezet op een lagere toename van de zorgkosten, namen ook de opleidingsinspanningen af. De gevolgen daarvan ervaren we al langere tijd en zeker in de huidige periode. In de bouw deed zich een vergelijkbare situatie voor. Die situatie moet nu vermeden worden.

Deeltijd-WW
Deeltijd-WW is een geschikt middel om een tijdelijke terugval van de economie te doorstaan. Ook na de kredietcrisis heeft dit gewerkt. Zeker in combinatie met scholing. Op basis van onderzoek onder leden van de werkgeversvereniging AWVN blijkt dat bedrijven momenteel voorzichtig zijn met het ontslaan van medewerkers. Na de vorige crisis deed zich deze ‘labour hoarding’ eveneens voor: bedrijven durven de met moeite geworven medewerkers niet te laten lopen. Daardoor stijgt de werkloosheid na een economische omslag niet meteen.

Transities binnen werk en van-werk-naar-werk
Een andere oplossingsrichting om medewerkers te kunnen behouden is transitie: binnen de organisatie en als dat niet lukt, van-werk-naar-werk. Primair kan gekeken worden of mensen binnen het bedrijf/organisatie (tijdelijk) ander werk kunnen doen. Daarbij kan scholing een rol spelen. Een tweede vorm van transitie is de beweging naar andere bedrijven/organisaties of sectoren. Het iheeft dan de voorkeur om te kijken naar bedrijven/organisaties en sectoren waar een structurele vraag bestaat en die bijdragen aan de welvaart en het welzijn van de regio.

• Naast sectoren die het lastig krijgen, neemt in sommige sectoren de vraag naar werk juist sterk toe. Het gaat daarbij om de zorg en ook de agrarische sector zit verlegen om personeel. In deze laatste sector zijn seizoenswerker nodig, zoals Polen, die nu niet in Nederland kunnen komen.

Verduurzaming
Een crisis moet niet alleen duurzaam worden aangepakt, in de zin van anti-cyclisch en gericht op de lange termijn. Nu een groot deel van het gebruikelijke werk stilligt, ontstaan mogelijkheden om op uiteenlopende manieren te investeren in de verduurzaming van de samenleving.

• Nederland en de regio’s staan voor een grote uitdaging op het gebied van de energietransitie. Nu de knelpunten op de arbeidsmarkt als gevolg van de economische crisis minder groot zijn, is het zaak om werkgelegenheidskansen in relatie tot de energietransitie te verzilveren. Zo kampt bijvoorbeeld de installatiebranche momenteel met een terugval in de vraag door het wegvallen van grote opdrachtgevers.

Scholing en doorontwikkeling
In de preventieve sfeer is het goed in te zetten op Leven Lang Ontwikkelen. Leven Lang Ontwikkelen is met name van belang voor de werkenden met een langer dienstverband die denken over een zeer vaste baan te beschikken. Deze groep is vaak moeilijk te bewegen tot andere dan functiegerichte of aanvullende ontwikkelingsactiviteiten. Hiervoor zouden beschikbaar moeten zijn: een toegankelijk loket voor ontwikkelen, een flexibel scholingsaanbod en een financieringsinstrumentarium dat niet strak aan een bepaalde branche of sector is verbonden.
Ook omscholingsprojecten naar sectoren/beroepen met een grote vraag komen in beeld: techniek, zorg, ICT. Onderzocht kan worden of werkzoekenden of werknemers die met ontslag worden bedreigd, omgeschoold kunnen worden naar de installatietechniek, verzorgende-IG (en daarna mogelijk naar verpleegkundige), leraar, procesoperator bij robotiserende bedrijven of ICT'er.

• Omarm de digitale wereld. De huidige crisis nodigt ons echter ook uit tot een ‘nieuw normaal’ op de langere termijn. In een hele korte periode hebben we noodgedwongen de online wereld massaal omarmd. Ook mensen die daar tot nu toe niet voor voelden werken thuis en gebruiken volop alle digitale hulpmiddelen. Een ontwikkeling die al gaande was, is versterkt. Digitale skills zijn nu cruciaal en digitale beroepen krijgen een enorme boost. Het onderwijs leert noodgedwongen les te geven op afstand en mensen realiseren zich dat ze die ene meeting best online kunnen houden, in plaats naar kantoor te rijden. Dat is niet alleen goed voor de efficiëntie van ons land, maar ook voor het klimaat.

BBL en stages
Bbl-leerlingen kunnen hun opleiding niet afmaken zonder de praktijkervaring. In een crisis komen bbl-contracten en stages echter snel onder druk te staan. Als er in een periode te weinig werk is bij de bedrijven, kunnen simulatie-werkplaatsen worden ingericht waar leerlingen toch ervaring kunnen opdoen. De technologie om dit te doen is er inmiddels. Het is dus belangrijk om tijdig werkplaatsen in te richten op verschillende plekken in de regio.

• Ga over stages nu al in gesprek met werkgevers. Normaliter drogen stagemogelijkheden snel op in een aanhoudende crisis. Jongeren kunnen dan opleidingen niet afmaken en raken ontmoedigd. Dat is onwenselijk in het licht van de structurele behoefte aan personeel.

Voorkom doorval door bijstand
Sinds de vorige crisis is de maximale WW-duur ingekort. Daardoor kunnen mensen eerder in de bijstand terechtkomen. Door een goede en tijdige samenwerking tussen gemeenten en UWV kan dat voorkomen worden. Met extra middelen en mogelijkheden kunnen gemeenten en UWV in mensen blijven investeren zodat die met behulp van updaten en upgraden weer een plek vinden op de arbeidsmarkt.
Omdat zzp’ers en een deel van de flexwerkers geen of beperkt recht hebben op WW, belanden zij linea recta in de bijstand. Als zij al werk behouden, zullen veel zzp’ers in een crisis een daling van tarieven moeten accepteren. Ook de zeer grote groep vrouwen die economisch niet zelfstandig zijn lopen risico, bijvoorbeeld in het geval van een scheiding. Het is belangrijk om in de huidige situatie een verdere toename van armoede (ook onder werkenden) en schuldenproblematiek te voorkomen.

Zorg voor jong en oud en langdurige daklozen
In een crisis lopen twee leeftijdsgroepen extra risico. In de eerste plaats stijgt de werkloosheid onder jongeren snel. Zij hebben immers nog geen sterke positie op de arbeidsmarkt en onvoldoende of weinig werkervaring en professionele netwerken. Dit geldt in het bijzonder voor schoolverlaters. Deze steeds kleinere cohorten jongeren moeten onze toekomstige welvaart dragen. Het is dus zaak aandacht te hebben voor deze groep.
Ook ouderen die uit het arbeidsproces vallen (vaak met oude beroepen) krijgen het moeilijk. Ze lopen het risico langdurig werkloos te worden en in de bijstand te belanden. Daar blijven ze dan ook langer, omdat de pensioenleeftijd is verhoogd.

• Voor mensen met een arbeidsbeperking en langdurig werklozen moet worden gezocht naar andere manieren van participatie dan arbeidsparticipatie. Helaas is de SW voor deze groep afgesloten. Gezien de kosten van de SW, maar ook van gesubsidieerde arbeid in het algemeen, zou de rijksoverheid de kosten kunnen opbrengen om de instrumenten (tijdelijk) te reactiveren.

Neem de flexibele schil mee
In Nederland is inmiddels een groot deel van de beroepsbevolking werkzaam als flexwerker en zzp’er. Zij vormen de flexibele schil waarmee bedrijven grote drukte opvangen. In tijden van crisis worden zij niet ingeschakeld, maar ook zij vertegenwoordigen menselijk kapitaal. Het is belangrijk een aanpak te bieden die niet arbeidsvorm-neutraal is.

• Werknemers zijn via werkgevers en bonden te bereiken, maar bij zzp’ers en flexwerkers ligt dat anders. Zorg dat er contact ontstaat met deze groep en dat zij ergens terecht kunnen. Ook hun situatie moet gemonitord worden en er zouden ook voor deze groep scholingsmogelijkheden geboden moeten worden.

Bied ruimte voor creatieve oplossingen van ondernemers
Er is maximale ruimte nodig voor ondernemers om met alternatieve en creatieve oplossingen te komen. Een voorbeeld is het inrichten van een noodfonds binnen gemeenten om in samenspraak met de horeca tot verdeling van de huurlasten te komen. Een ander voorbeeld is het initiatief in de zorg om gepensioneerde en voormalige zorgprofessionals, oud-zorgverleners, studenten en docenten van zorgopleidingen tijdelijk (weer) in te zetten in de zorg.

Governanace en organisatie
In Nederland werken provincies en arbeidsmarktregio’s krachtig samen. Een risico bestaat echter dat de slagkracht en snelheid toch beperkt blijken/blijven door het grote aantal organisaties en overleggen.

• Benoem de samenwerkingsvormen die in een crisisscenario het verschil kunnen maken. Wie doet wat, waar komen de crisissignalen binnen, waar zijn de crisis-coördinatiecentra?
• Bepaal een rolverdeling: provincie, arbeidsmarktregio’s, werkbedrijven, gemeenten, landelijke organisaties als het UWV, leer/werkloketten, werkgeversorganisaties, vakbonden etc.
• Deel proactief kennis met andere regio’s. Door kennis te delen over monitoringsinstrumenten, maatregelen en oplossingsrichtingen waarover de regio beschikt, kunnen regio's leren en profiteren van elkaars inzichten en aanpak.

Voordat de situatie rondom het coronavirus is ontstaan, waren ENZuid samen met de regio's en provincies in Zuid-Nederland al aan de slag met een analyse van economische en maatschappelijke ontwikkelingen voor de arbeidsmarkt. Het doel is om een beeld te schetsen van de impact van verschillende (toekomst)scenario's en mogelijke oplossingen. Panteia en Etil Research Group zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van dit onderzoekstraject. Het is de verwachting dat de resultaten van het onderzoek in juni 2020 beschikbaar komen. Om regio's te ondersteunen met de aanpak van de coronacrisis hebben we hier bij al enkele tussenresultaten op het gebied van oplossingsrichtingen gepubliceerd. Hierbij is gebruik gemaakt van de door Ton Wilthagen geformuleerde aandachtsgebieden voor oplossingsrichtingen (inclusief eerdere bijdragen van Ton hierover). Ook is gekeken naar de aanbevelingen voor arbeidsmarkt en onderwijs en lessons learned in de aanpak van de financiële crisis.

Lees het gehele stuk hier.