Gedragsbewust Beleid

Veel beleid richt zich op het beïnvloeden van het gedrag van mensen. De aanname bij veel beleidsmakers is dat mensen weten wat ze willen, altijd streven naar het beste voor zichzelf en daar vervolgens ook naar handelen. Mensen blijken echter behoorlijk slecht in het maken van keuzes (ze krijgen keuzestress door te veel informatie), ze weten vaak niet wat ze willen (wie dan leeft, wie dan zorgt) en hebben regelmatig niet de wilskracht of discipline om geplande keuzes uit te voeren (stoppen met roken). Als je menselijk gedrag gericht wilt sturen en maatschappelijke problemen wilt verminderen, moet je weten hoe 'echte' mensen zich gedragen.

Bij het ontwikkelen van beleid is het van belang om rekening te houden met zowel de bewuste als onbewuste gedragsmechanismen. Daarnaast hebben beleidsmakers altijd te maken met de fysieke en sociale context van een individu waar zij rekening mee moeten houden. Beleidsinstrumenten staan namelijk nooit op zichzelf, maar zijn altijd in interactie met de omgeving waarbinnen het beleid plaatsvindt. Bovendien 'werkt' beleid vaak verschillend voor diverse doelgroepen. Alleen door rekening te houden met zowel bewuste als onbewuste gedragsmechanismen en met de context waarbinnen beleid plaatsvindt, ontwikkel je effectief en efficiënt beleid dat de beoogde resultaten oplevert. In onze woorden: Gedragsbewust Beleid.

Gedragsbewust Beleid is een integrale aanpak die door Panteia is bedacht om beleidsmakers te helpen om gedrag te begrijpen en te beïnvloeden. Het analytisch kader is een kapstok, waarmee we gedrag ontrafelen en verklaren. Met verschillende instrumenten meten we gedrag en vertalen we onderzoeksresultaten naar concrete acties voor de praktijk.

Gedragsbewust Beleid: analytisch kader

Panteia ontwikkelde een interdisciplinair analytisch model dat helpt om grip te krijgen op bewuste en onbewuste gedragsmechanismen en de context waarbinnen dit gebeurt. Het beleid zorgt voor bepaald gedrag en het gedrag leidt tot bepaalde effecten, bedoeld of onbedoeld. In dit kader komen inzichten uit de gedragseconomie, psychologie, sociologie en bestuurskunde samen; een 'kapstok' waarmee we het gedrag om ons heen proberen te begrijpen en verklaren.

In dit model worden drie cirkels gepresenteerd, waarbij de middelste cirkel centraal staat. Hierbij gaat het om het beleid, dat zorgt voor bepaald gedrag en het gedrag leidt tot bepaalde effecten. Deze effecten kunnen bedoeld of onbedoeld zijn.

• Beleid: er is een vraagstuk, waarvoor op basis van veronderstellingen een bepaalde aanpak wordt bedacht of maatregelen worden voorgesteld.
• Gedrag: dit beleid leidt tot gedrag, waarbij twee hoofdvormen van gedrag zijn te onderscheiden: reflectief / overwogen gedrag en automatisch/gewoontegedrag.
• Effecten: de daadwerkelijke effecten zijn zoals het beleid ze idealiter bedoeld en bedacht had, maar kunnen ook onbedoeld en zelfs ongewenst zijn.

Als de effecten van beleid onbedoeld zijn, dan heeft het beleid in de praktijk geleid tot gedrag dat niet voorzien was en heeft dus andere effecten opgeleverd dan gewenst. Door rekening te houden met gedragsmechanismen kan het gedrag van individuen omgebogen worden, zodat beleid leidt tot het gewenste gedrag.

Er is een groot scala aan gedragsmechanismen. Deze zijn grofweg in te delen in drie categorieën:

• Gedragsmechanismen die betrekking hebben op de sociale omgeving, zoals de rol van sociale normen (bijv. als het gaat om het stimuleren van vrijwilligerswerk, zijn de ideeën die binnen het sociale netwerk een persoon dominant zijn t.a.v. vrijwilligerswerk van invloed op de beslissing om al dan niet vrijwilligerswerk te gaan doen)
• Gedragsmechanismen die betrekking hebben op het individu, zoals de rol van emoties bij een keuze of het default mechanisme (bijv. de 'standaardkeuze' bij orgaandonatie )
• Gedragsmechanismen die betrekking hebben op de fysieke omgeving, zoals aankopen of keuzes op basis van de situatie, de sfeer of gebruikersgemak (bijv. in een bedrijfskantine waarin kleinere borden staan, eten mensen kleinere porties).

Meer informatie over de symposia Gedragsbewust Beleid

Bekijk onze referentieprojecten Gedragsbewust Beleid